Khám phá top 4 nghệ thuật diễn xướng dân gian tại Hội An

Những buổi biểu diễn nghệ thuật tại Hội An đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân và thu hút đông đảo du khách tìm đến khám phá. Trong đó, nghệ thuật diễn xướng dân gian đóng vai trò quan trọng, vừa bảo tồn những giá trị văn hóa truyền thống, vừa mang đến những trải nghiệm sâu sắc, giàu cảm xúc cho người xem. Hãy cùng Hoi An Memories Land khám phá top 4 loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian nổi bật nhất tại Hội An, nơi mà quá khứ và hiện tại giao hòa trong từng lời ca, điệu múa.

1. Nghệ thuật diễn xướng dân gian là gì?

1.1. Định nghĩa

Nghệ thuật diễn xướng dân gian là một hình thức nghệ thuật truyền thống bao gồm các hoạt động biểu diễn văn hóa gắn liền với đời sống, phong tục, và tín ngưỡng của người dân. Đây là những màn biểu diễn kết hợp giữa âm nhạc, lời hát, vũ điệu và thường được trình diễn trong các dịp lễ hội, sự kiện cộng đồng, hay các buổi tụ họp mang tính chất văn hóa. Điểm đặc biệt của diễn xướng dân gian là sự tham gia của cộng đồng, nơi không chỉ người diễn mà khán giả cũng đóng vai trò tích cực trong việc tương tác với màn trình diễn.

Tại Việt Nam, diễn xướng dân gian có nhiều loại hình, mỗi vùng miền lại có những đặc trưng riêng. Trong đó, Hội An – một thành phố cổ nổi tiếng với nền văn hóa đa dạng, lâu đời – là nơi lưu giữ và phát huy nhiều hình thức diễn xướng dân gian đặc sắc, mang đậm bản sắc văn hóa địa phương. Các buổi biểu diễn Hội An không chỉ giúp du khách hiểu hơn về văn hóa mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, đưa những giá trị truyền thống đến gần hơn với công chúng.

Nghệ thuật diễn xướng mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam.

1.2. Vai trò của nghệ thuật diễn xướng dân gian 

Hội An là một trong những di sản văn hóa thế giới với bề dày lịch sử và truyền thống. Nghệ thuật diễn xướng dân gian tại đây không chỉ đơn thuần là các tiết mục giải trí mà còn mang trong mình giá trị văn hóa tinh thần sâu sắc. Những màn trình diễn như bài chòi, hát bả trạo, hát bội, và múa Thiên Cẩu không chỉ phản ánh cuộc sống thường ngày của người dân mà còn là phương tiện để truyền tải các thông điệp về tín ngưỡng, tôn giáo, và lòng biết ơn đối với tổ tiên và thiên nhiên.

Trong đời sống thường nhật, diễn xướng dân gian góp phần kết nối cộng đồng, gắn kết các thế hệ với nhau. Người lớn tuổi truyền lại cho thế hệ trẻ các giá trị, kiến thức văn hóa thông qua các hoạt động biểu diễn. Những nghệ thuật biểu diễn Hội An này không chỉ mang ý nghĩa về văn hóa mà còn là yếu tố quan trọng trong việc phát triển du lịch, đưa du khách đến gần hơn với những nét đẹp truyền thống của người dân Hội An.

>>> Xem thêm: Điểm khác biệt tạo nên sức hút đặc biệt so với các loại hình nghệ thuật khác

2. Top 4 nghệ thuật diễn xướng dân gian tại Hội An

Ẩn sâu trong những con hẻm cổ kính, tiếng đàn bầu trầm ấm hòa quyện cùng tiếng hát ngọt ngào sẽ đưa bạn trở về một thời xa xưa, khi cuộc sống còn chậm rãi và bình yên. Hội An không chỉ là một di sản văn hóa thế giới mà còn là một bảo tàng sống động, nơi lưu giữ những giá trị tinh thần sâu sắc của người Việt. Các buổi biểu diễn Hội An diễn ra không chỉ để phục vụ khách du lịch mà còn là phương tiện bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống. Hãy cùng khám phá top 4 nghệ thuật diễn xướng dân gian đặc sắc nhất mà bạn không thể bỏ qua khi ghé thăm phố cổ.

2.1. Bài chòi

• Nguồn gốc và lịch sử của bài chòi

Bài chòi là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống phổ biến ở miền Trung Việt Nam, đặc biệt là tại Hội An. Bài chòi bắt nguồn từ những buổi chơi bài giải trí của người dân vào dịp đầu xuân hay trong các dịp lễ hội lớn. Loại hình này đã tồn tại và phát triển trong cộng đồng từ thế kỷ XVI-XVII và ngày nay đã trở thành một di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại được UNESCO công nhận.

Hát bài chòi - màn biểu diễn Hội An du khách không thể bỏ lỡ 

• Cách chơi bài chòi

Bài chòi thường diễn ra vào các dịp lễ hội, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Trò chơi mang tính chất tương tự như lô tô, với người chơi ngồi trong các chòi nhỏ xếp xung quanh một sân rộng. Trong các buổi biểu diễn Hội An hát bài chòi này, anh Hiệu hoặc chị Hiệu sẽ hát những câu hò, sau đó rút các thẻ bài từ ống thẻ và đọc to tên thẻ bằng những câu đối hoặc hò vè mang đậm chất dân gian. Người chơi theo dõi quân bài trên tay mình và nếu có quân bài trùng với tên được xướng, họ sẽ giơ tay để xác nhận và nhận một cây cờ. Người nào có đủ ba lá cờ sẽ chiến thắng và hô lên “tới” trong tiếng reo hò của khán giả.

• Ý nghĩa văn hóa của bài chòi

Bài chòi không chỉ là một trò chơi mà còn mang nhiều ý nghĩa về văn hóa, tinh thần của người dân Hội An. Thông qua những câu hát, người dân thể hiện tình yêu đối với quê hương, đất nước, và sự gắn bó với cuộc sống làng quê. Những câu chuyện dân gian, những bài ca ngợi cảnh đẹp, con người và thiên nhiên được truyền tải một cách sống động, giúp người tham gia và người xem cảm nhận được sự gần gũi với văn hóa dân tộc. Đây là một phần không thể thiếu trong các buổi biểu diễn Hội An, góp phần gìn giữ và truyền lại giá trị văn hóa cho thế hệ sau.

Du khách háo hức tham gia biểu diễn hát chòi giữa lòng phố cổ.

• Nơi thưởng thức bài chòi tại Hội An

Du khách đến Hội An có thể thưởng thức bài chòi tại khu vực phố cổ, đặc biệt vào các dịp lễ hội truyền thống hoặc các buổi trình diễn định kỳ. Những buổi biểu diễn bài chòi thường được tổ chức tại khu vực ven sông Hoài, nơi mà không khí dân dã và ấm cúng giúp người tham gia có thể hòa mình vào không gian văn hóa xưa cũ.

>> Xem thêm: Bài chòi Hội An có ý nghĩa gì trong văn hóa dân gian Việt Nam?

2.2. Hát bả trạo

• Nguồn gốc và ý nghĩa của hát bả trạo

Hát bả trạo là một loại hình diễn xướng dân gian đặc biệt, phổ biến ở các làng chài ven biển miền Trung, trong đó có Hội An. Loại hình này gắn liền với tín ngưỡng thờ cá Ông (hay còn gọi là cá voi) – vị thần biển cả, được người dân ven biển tôn thờ như một vị cứu tinh bảo vệ họ trước những hiểm nguy của biển cả. Những buổi biểu diễn Hội An với hát bả trạo thường được tổ chức trong các lễ cầu ngư, lễ hội dân gian nhằm cầu mong mưa thuận gió hòa, thuyền về đầy ắp cá tôm.

Du khách thích thú với màn trình diễn hát bả trạo.

• Đặc trưng của hát bả trạo

Hát bả trạo là sự kết hợp giữa âm nhạc, lời hát và các động tác trình diễn mang tính tượng trưng. Nội dung của những bài hát chủ yếu ca ngợi cuộc sống lênh đênh trên biển, lòng biết ơn đối với biển cả và thần cá Ông. 

Hát bả trạo thường có sự tham gia của một nhóm diễn viên, trong đó có ba vai chính: tổng lái, tổng mũi và tổng thương. Những người này sẽ dẫn dắt các hoạt động chèo thuyền tượng trưng, thể hiện lòng thành kính đối với thần biển, tình yêu cuộc sống ngay giữa biển khơi sâu thẳm, huyền bí, đôi lúc còn phải đối diện với những con sóng dữ nhưng tinh thần bình tĩnh, lạc quan vẫn luôn hiện diện.

• Vai trò của hát bả trạo trong đời sống cộng đồng ngư dân

Đối với ngư dân Hội An và các vùng ven biển khác, hát bả trạo không chỉ là một nghi lễ mang tính tôn giáo mà còn là cơ hội để gắn kết cộng đồng, thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên. Các buổi hát bả trạo không chỉ giúp nâng cao tinh thần sau những ngày dài lao động trên biển mà còn nhắc nhở con người về sự nhỏ bé của mình trước sức mạnh của biển cả, đồng thời cũng là dịp để truyền đạt những giá trị văn hóa cho thế hệ trẻ. 

Nghệ thuật hát bả trạo lưu giữ những giá trị văn hóa lâu đời.

• Kinh nghiệm tham gia hát bả trạo

Ở Hội An hát bả trạo thường được tổ chức trong dịp tế lễ cá Ông, đua ghe đảo thủy đầu xuân hoặc trong lễ tế linh. Các buổi biểu diễn Hội An này thường được diễn xướng trên thuyền, ngoài ra còn diễn ra tại lăng thờ Cá Ông. Nếu du khách muốn trải nghiệm hát bả trạo, những lễ hội cầu ngư diễn ra hàng năm tại các làng chài gần Hội An là cơ hội lý tưởng. Đây là lúc cộng đồng ngư dân tụ họp, tổ chức các nghi lễ long trọng và thực hiện những màn diễn xướng dân gian như hát bả trạo.

2.3 Hát bội

• Giới thiệu ngắn gọn về hát bội 

Hát bội là một trong những loại hình nghệ thuật truyền thống lâu đời tại Việt Nam, đặc biệt phổ biến ở miền Trung, bao gồm Hội An. Xuất hiện tại Hội An, Quảng Nam vào đầu thế kỷ XIX, hát bội nhanh chóng được dân cư địa phương yêu thích và trở thành một phần không thể thiếu trong các buổi biểu diễn Hội An, đặc biệt vào những dịp lễ hội lớn như Tết Nguyên Đán hay các lễ hội tín ngưỡng. Tuy rằng xuất hiện khá muộn so với nhiều loại hình diễn xướng dân gian khác, song hát bội đã nhanh chóng được dân cư nơi đây đón nhận và vô cùng ưa chuộng. 

Hát bội, còn gọi là tuồng, là sự kết hợp giữa lời hát, diễn xuất và các động tác biểu cảm mạnh mẽ, thể hiện qua trang phục, hóa trang cầu kỳ của diễn viên. Ở Hội An, hát bội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của cộng đồng, nhất là trong các dịp lễ hội lớn như Tết Nguyên Đán và các lễ hội tín ngưỡng.

Hát bội - loại hình nghệ thuật lâu đời được mọi người ưa chuộng.

• Đặc trưng của hát bội Hội An

Có thể nói, loại hình diễn xướng dân gian phổ biến, được yêu thích nhất của người dân Hội An trong thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX là hát bội. So với các loại hình hát bội ở những địa phương khác, hát bội tại Hội An mang đậm nét đặc trưng vùng miền, với sự ảnh hưởng sâu sắc từ các truyền thống văn hóa địa phương. 

Một điểm nổi bật của hát bội Hội An là cách xử lý vở diễn linh hoạt, dễ hiểu, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của người dân. Nội dung các vở diễn thường xoay quanh các câu chuyện lịch sử, thần thoại, ca ngợi công lao của các vị anh hùng dân tộc, hoặc những bài học về lòng trung nghĩa, hiếu thảo.

Về mặt hình thức, hát bội nổi bật với những bộ trang phục lộng lẫy, khuôn mặt của các diễn viên được vẽ với những nét biểu cảm phức tạp. Động tác diễn xuất trong hát bội rất mạnh mẽ, rõ ràng và có phần cường điệu, nhằm nhấn mạnh tính kịch tính và truyền tải cảm xúc mạnh mẽ tới khán giả.

• Ý nghĩa của nghệ thuật hát bội

Nghệ thuật hát bội không chỉ đơn thuần là một hình thức giải trí mà còn là một di sản văn hóa vô giá, mang trong mình những giá trị sâu sắc. Ở Hội An, hát bội đã từng là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân. Qua những vở diễn, người ta không chỉ được thưởng thức những giai điệu mượt mà, những màn vũ đạo uyển chuyển mà còn được tiếp cận với kho tàng văn học dân gian phong phú, hiểu sâu hơn về lịch sử, về cuộc sống của cha ông. Hát bội còn đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức, lễ nghĩa, khơi gợi lòng yêu nước, tự hào dân tộc, để soi rọi cho bản thân mỗi người phấn đấu sống tốt hơn.

Nét văn hóa độc đáo của nghệ thuật biểu diễn xứ Quảng.

• Nơi thưởng thức hát bội ở Hội An

Nếu bạn đến Hội An và muốn trải nghiệm hát bội, có thể ghé thăm các nhà hát cổ trong khu vực phố cổ. Một số buổi biểu diễn Hội An về hát bội còn được tổ chức ngoài trời tại các khu vực văn hóa cộng đồng như chùa hoặc các khu hội quán. Bạn có thể thưởng thức hát bội ở Hội An tại Nhà hát Hội An, các đình làng vào dịp lễ hội, hoặc đôi khi bắt gặp các gánh hát rong trên đường phố. Ngoài ra, Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An cũng là nơi cung cấp thông tin về loại hình nghệ thuật này.

2.4. Múa Thiên Cẩu

• Nguồn gốc và ý nghĩa của múa Thiên Cẩu

Múa Thiên Cẩu là một loại hình nghệ thuật múa dân gian độc đáo tại Hội An, xuất phát từ tín ngưỡng dân gian thờ phụng thần linh, trong đó Thiên Cẩu được xem là vị thần bảo vệ mùa màng và cộng đồng trước thiên tai, dịch bệnh. Theo quan niệm dân gian, Thiên Cẩu là một loài linh thú mang đến may mắn, bảo vệ người dân khỏi những hiểm họa từ thế lực xấu xa. Vì vậy, múa Thiên Cẩu thường được tổ chức trong các dịp lễ lớn như Tết Nguyên Đán, lễ hội Trung Thu hoặc những dịp cộng đồng cần cầu may mắn, bình an. Điều này khiến múa Thiên Cẩu trở thành một trong những hoạt động biểu diễn Hội An mang đậm bản sắc văn hóa tâm linh.

Múa Thiên Cẩu cầu chúc may mắn, bình an.

• Các động tác và hình tượng trong múa Thiên Cẩu

Múa Thiên Cẩu mang đến cho người xem những màn trình diễn mãn nhãn, với các động tác uyển chuyển, khỏe khoắn, thể hiện sức mạnh và sự linh hoạt của Thiên Cẩu. Đặc trưng của múa Thiên Cẩu là sự kết hợp giữa nhạc cụ truyền thống như trống, chiêng cùng với sự dàn dựng công phu. Các nghệ sĩ múa thường mang trang phục mô phỏng hình dáng của Thiên Cẩu với đầu to và thân dài, di chuyển nhịp nhàng theo điệu nhạc, tạo nên không khí sôi động và hứng khởi cho người xem.

• Dịp lễ hội diễn ra múa Thiên Cẩu

Múa Thiên Cẩu thường được trình diễn vào dịp Tết Nguyên Đán và Trung Thu, khi không khí lễ hội tràn ngập khắp các con phố Hội An. Du khách đến đây vào những dịp này sẽ có cơ hội chứng kiến những màn múa đặc sắc, đầy màu sắc và năng lượng, mang đậm nét văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương. Ngoài ra, các buổi múa Thiên Cẩu còn được tổ chức trong các sự kiện lớn của thành phố như lễ hội đèn lồng Hội An hay lễ hội truyền thống.

3. Nghệ thuật biểu diễn thực cảnh – Show Ký Ức Hội An

Ngoài những buổi biểu diễn nghệ thuật dân gian đậm chất truyền thống, Hội An còn nổi tiếng với một loại hình nghệ thuật thực cảnh hiện đại đang thu hút sự chú ý mạnh mẽ từ du khách. Biểu diễn thực cảnh là sự kết hợp độc đáo giữa nghệ thuật sân khấu và công nghệ hiện đại, tạo ra những màn trình diễn ấn tượng và sống động ngay trong không gian thiên nhiên thực tế. Thông qua các yếu tố như ánh sáng, âm thanh, và dàn dựng công phu, mỗi câu chuyện được truyền tải không chỉ qua ngôn ngữ mà còn qua hình ảnh và âm nhạc, tạo nên một trải nghiệm hoàn toàn khác biệt so với các loại hình nghệ thuật truyền thống ở biểu diễn Hội An.

Show diễn thực cảnh hoành tráng - show Ký Ức Hội An

Trong đó, nổi bật nhất chính là show Ký Ức Hội An, một tác phẩm biểu diễn thực cảnh quy mô lớn, đưa khán giả vào hành trình lịch sử của Hội An qua nhiều giai đoạn từ cổ chí kim. Show diễn này không chỉ tái hiện sinh động các sự kiện lịch sử mà còn khắc họa vẻ đẹp văn hóa của vùng đất này, từ cảnh đời thường của người dân, buôn bán sầm uất của thương cảng Hội An, đến những nghi lễ tôn giáo, tín ngưỡng độc đáo. Với sự kết hợp hoàn hảo giữa nghệ thuật múa, âm nhạc và công nghệ ánh sáng hiện đại, Ký Ức Hội An mang đến cho người xem những trải nghiệm thị giác đầy cảm xúc, khơi gợi sự kết nối với quá khứ và văn hóa của Hội An.

Tà áo dài trắng thướt tha trong Show Ký Ức Hội An

Show diễn đã thu hút hàng ngàn lượt khách du lịch mỗi năm và trở thành một điểm nhấn không thể bỏ lỡ khi đến với Hội An. Đây không chỉ là một buổi biểu diễn giải trí, mà còn là cách để du khách hiểu sâu hơn về lịch sử và văn hóa của vùng đất này, thông qua những câu chuyện được kể bằng nghệ thuật và cảm xúc.

>>> Xem thêm: Sơ lược về show diễn tinh hoa Hội An của Hội An Memories Land

Kết

Hành trình khám phá top 4 nghệ thuật diễn xướng dân gian tại Hội An đã mang đến cho chúng ta những trải nghiệm vô cùng thú vị và đáng nhớ. Bên cạnh việc chiêm ngưỡng vẻ đẹp của phố cổ, chúng ta còn được hòa mình vào không khí sôi động của các buổi diễn, tìm hiểu về văn hóa truyền thống của người dân địa phương.  Hội An, với nét đẹp vừa truyền thống vừa hiện đại, hứa hẹn mang đến cho du khách một hành trình khám phá văn hóa đầy cảm xúc, nơi mỗi câu chuyện đều  được kể lại qua những biểu diễn Hội An đặc sắc, chứa đựng những giá trị bất hủ, mãi mãi được lưu truyền.

>>> Xem thêm: Các loại hình biểu diễn nghệ thuật ở Hội An đặc sắc